I. Człowiek w całości oddany Bogu. 1/ Klucze do zrozumienia tej postaci

Do tej pory, najwierniej jak to było możliwe, opisywaliśmy wydarzenia. Teraz przystępujemy do analizy i prezentacji osobowości i związanej z nią duchowości. Na ten temat istnieje już szereg studiów liczniejszy niż ten, który dotyczy wydarzeń historycznych lecz zewnętrznych. Już pierwsza biografia, napisana przez Strambiego, człowieka o wielkiej kulturze, świętego i przyszłego biskupa w czasach najbardziej niespokojnych w dziejach Kościoła, zawiera całą część dotyczącą ducha i cnót Pawła od Krzyża, którego proces beatyfikacyjny był wówczas w toku. Pracując na potrzeby beatyfikacji, Strambi użył tego samego schematu, którego używano w procesach kanonicznych: cnoty teologiczne, cnoty moralne, dary szczególne, opinia świętości.

Różne biografie bardziej nam współczesne opierają się na tym samym filozoficznym i dość abstrakcyjnym schemacie. Przedstawiają najpierw człowieka w porządku natury: jego warunki fizyczne, temperament, psychikę. Następnie omawiają to, czego w tak skonstruowanym człowieku, dokonała łaska Boża i Duch Święty. Teologia, która stoi za tym schematem, to teologia starych podręczników: zakłada ona możliwość oddzielenia czystej natury od działania Ducha Świętego. Jest to teologia esencjalistyczna, która pozostaje w sprzeczności m. in. z osiągnięciami współczesnej psychologii naukowej. Odnośnie do formacji osobowości świętego, może bardziej niż w jakiejkolwiek innej dziedzinie ludzkiego doświadczenia, można powiedzieć, że istnienie tworzy istotę. Podstawą wszystkiego jest inicjatywa Boża, która oddziałuje egzystencjalnie na rodzinę, na środowisko i w końcu na samą osobę.

Jak to postanowiliśmy czynić począwszy już od wstępu, chcemy prześledzić, jak Duch Święty działał w Pawle od Krzyża i jak, za jego pośrednictwem, działał w Kościele. Chcielibyśmy przedstawić osobowość Pawła chrześcijanom posoborowym w świetle dokumentów soborowych, zwłaszcza tych, które dotyczą Kościoła, żywego ciała Chrystusa i matki świętych. Kościoła, w którym żyją wszyscy święci. Chcielibyśmy pokazać, jak Duch dynamicznie i stopniowo buduje żywe ciało Chrystusa, Christus totus, głowę i członki, Kościół niebiański, który stanie się małżonką Boga na wieczność.

Źródło: Przeżyć własną śmierć. Sylwetka duchowa i wybrane pisma św. Pawła od Krzyża, pod red. Waldemara Linke C.P., Warszawa 1999.