2/ Uczestnik męki Chrystusa

Refleksje na temat śmierci mistycznej mogłyby sprawić wrażenie, że Paweł znalazł jakąś technikę samokontroli i samoprzeobrażenia się, która sprawi, że człowiek stanie się miły Bogu. Nic innego nie jest tak odlegle duchowi Pawła od Krzyża. Byłaby to wciąż mentalność prawa, usiłowanie uzyskania zbawienia przez prawo. Według Pawła natomiast, do Boga zmierza się poprzez osobę, która jest żywą ikoną Boga niepoznawalnego: Jezusa Chrystusa Ukrzyżowanego. Już w młodzieńczym Dzienniku z Castellazzo zapisał zdanie, które miało się stać programem jego życia: „Wiem, że przez miłosierdzie naszego drogiego Boga nie pragnę wiedzieć niczego innego, ani kosztować żadnej innej pociechy: pragnę tylko być ukrzyżowany z Jezusem”. Podstawowe przesłanie życia i przepowiadania Pawła jest następujące: żyje się, by uczestniczyć w męce Jezusa i tak wejść do Jego chwały. Ten program jest z pewnością o wiele bardziej istotny w duchowości Pawła od Krzyża, niż pojęcia śmierci mistycznej i boskich narodzin.

Paweł od Krzyża jest jednak świadom siły, jaką mają mechanizmy "ja”, jeśli chodzi o zagarnianie i instrumentalizację wszystkiego, nie wykluczając samych darów, które Bóg daje by postępować w wierze. „Nasza zepsuta natura - pisze do swych zakonników - staje się złodziejką Bożych darów, co jest rzeczą w najwyższym stopniu niebezpieczną i szkodliwą”. Pisząc do pani Marianny Girelli w 1768 r. Paweł cudownie daje wyraz doświadczeniu duchowemu, jakie sam zdobył:

Drogą świętych jest oczekiwać z poddaniem się próby od Boga i uśmiercić w Woli Bożej poruszenia natury, która szuka zawsze własnej korzyści. Pani Marianno, trzeba umrzeć mistycznie dla wszystkiego; nieodczuwanie naturalnych skłonności i poruszeń emocjonalnych, które nie umierają nigdy, dopóki nie umrzemy my, nie jest osiągalne na tym świecie, ale trzeba z cierpliwością oczekiwać nawiedzin Najwyższego Pana. Bowiem, jak Bóg rad widzi to bolesne oczekiwanie, tak potem przyodziewa duszę tak płomiennymi promieniami swej łaski, która osusza wszystkie złe humory. A jeśli naturalne skłonności i poruszenia emocjonalne nie umierają całkowicie, pozostają tak umartwione, że nie stanowią przeszkody dla najsłodszego pokoju świętej kontemplacji i zaczyna się doświadczać skutków tej świętej śmierci mistycznej, która jest rzeczą najcenniejszą w życiu, ponieważ dusza żyje w Bogu boskim życiem.

Niektórzy łudzą się, że uczestniczą w męce Jezusa przez sentymentalną pobożność i przez piękne słówka. Paweł wie, że z męką Jezusa łączymy się tylko przez naszą własną mękę: upokorzenia, cierpienia, złorzeczenia, i obmowy. Cierpienie ma zasadniczo tę funkcję w ekonomii zbawienia: pozwolić nam na zjednoczenie naszego życia z Jezusem. Jak życie Jezusa jest zasadniczo misterium, tak jest nim życie Kościoła i każdego członka. Poza tym misterium życia nie da się wyjaśnić.

Najlepsze cytaty, jakie, jak mi się zdaje, można w tej kwestii przytoczyć, są to kompozycje poetyckie, którym Paweł od czasu do czasu poświęcał swój czas. Przytaczamy jedną z nich, skierowaną do Grazi w 1743 r.:

W Krzyżu Pana miłość święta 

Doskonali miłujących,

Gdy wytrwali, gorejący,

Ofiarują się nań sercem.

O, to nie do wyrażenia,

Co za skarby nade wszystkie,

Bóg Jedyny i Troisty 

Przygotował nam w cierpieniu.

Lecz to wielką

jest skrytością,

Dla miłości objawieniem 

- Mnie brakuje doświadczenia,

Ja podziwiam z odległości.

Serce szczęścia nie zaznało,

Gdy na Krzyżu opuszczone 

W Najmilszego trwa ramionach,

Gdy miłością świętą pała.

Bardziej ubłogosławiony

Ten, kto w swym cierpieniu nagim,

Bez radości cienia nawet,

Jest w Chrystusa przemieniony.

Szczęściem jest dla cierpiącego

Ból ponosić w oderwaniu,

Pragnąć swego zamierania

 I miłować Raniącego.

Daję ci to pouczenie 

Z Krzyża wprost Jezusowego,

Dojdziesz do czegoś większego 

Na modlitwie i skupieniu: Amen. 

Są to strofy proste i prawie ludowe, ale pełne mistycznej mądrości zrodzonej z doświadczenia wewnętrznego. Trwając na krzyżu, Paweł naucza drogi krzyża. Współcześni uczeni, wśród których Breton był jednym z pierwszych, uwydatnili wagę udziału Pawła w Męce, łącząc go z godnymi uwagi dziełami współczesnymi dotyczącymi filozofii i teologii partycypacji.

Źródło: Przeżyć własną śmierć. Sylwetka duchowa i wybrane pisma św. Pawła od Krzyża, pod red. Waldemara Linke C.P., Warszawa 1999.